Z pracy do domu, z treningu na uczelnie, z obozu na zawody, z zawodów do pracy. Pranie, pakowanie, odprawa lotów, hotel, zawody… Jak żyć?
Niezależnie od tego, czy jesteś sportowcem, czy człowiekiem, który mierzy się z wyzwaniami życia codziennego, niezbędne jest posiadanie wiedzy o tym, jak zadbać o swoją kondycję psychiczną. Jeśli chcesz działać efektywnie, musisz wiedzieć, jakie są rodzaje i objawy stresu oraz sposoby na regenerację.
Z perspektywy ewolucji człowieka, warto uświadomić sobie, że fizjologiczne mechanizmy przetrwania u człowieka dzisiaj, niczym nie różnią się o tych, które posiadali nasi przodkowie biegając po sawannach w poszukiwaniu jedzenia bądź uciekając przed drapieżnikami. Z perspektywy czasu, zmieniło się tylko to, że dzisiaj walczymy np. o pozycję społeczną, dobrą pracę, akceptację innych, czy wygraną na zawodach. Zagraża nam przegrana, wstyd, odrzucenie i inne niebezpieczeństwa natury psychicznej. Fizycznie, tych zagrożeń jest jednak znacznie mniej. Jak przyznał jeden z uczonych w tej dziedzinie:
R. Sapolsky, Dlaczego zebry nie mają wrzodów
“My ludzie, potrafimy się też stresować z powodu spraw całkowicie bezsensownych z punktu widzenia lwa czy zebry.”
I tak reakcja stresowa to odpowiedź naszego układu nerwowego na bodziec, jakim może być np. dźwięk, trening, rozmowa, czy atak niedźwiedzia. Reakcja na bodziec nazywamy reakcją stresową. I tak, w zależności od bodźca, na potrzebę tego tekstu wyróżnimy trzy reakcje:
- pozytywną – reakcja fizjologiczna organizmu, przyspieszenie tętna, uczucie ciepła, wyostrzenie zmysłów i łagodny wzrost hormonu stresu, która mobilizuje i pozwala przygotować się na wyzwanie,
- znośna – poważne, ale tymczasowe reakcje stresowe, na które możemy reagować i obniżać tego negatywne konsekwencje, a pomagają nam w tym np. wspierające relacje,
- toksyczna – przedłużona aktywacja systemów odpowiedzi na stres, tj. stres chroniczny, który wywołuje negatywne skutki i zaburza pracę organizmie oraz codzienne funkcjonowanie.
Który stres jest Twój? Czy potrafisz przypomnieć sobie różne doświadczenia stresu? Jeśli tak, przypomnij sobie teraz, jakie towarzyszyły Ci objawy? Objawy reakcji stresowej to np.:
- zawroty głowy
- trudności z koncentracją
- uczucie silnego, albo nierównego bicia serca
- ból brzucha i nudności
- biegunka,
- uczucie ciepła
- pocenie się,
- spłycony oddech,
- uczucie ciężkości w klatce piersiowej
Należy pamiętać, że jeśli te objawy towarzyszą Ci tylko raz na jakiś czas, to jest to reakcja organizmu na wyzwanie i, w normalnych warunkach nie powinna zagrażać naszemu zdrowiu. Ciało daje ci sygnał, że jest w pełnej gotowości na to wyzwanie, niezależnie, czy mówimy o starcie, prezentacji w pracy, czy spotkaniu z niedźwiedziem.
Jeśli stres zaczyna towarzyszyć ci dłużej, a lęk pojawia się w odpowiedzi na myśl o negatywnych skutkach sytuacji i własnych działań, zaczynasz wykorzystywać wewnętrzne zasoby i narażasz się ich wyczerpanie oraz obniżenie swojej kondycji psychicznej. Lęk, z definicji, jest zakrzywieniem poznawczym, w którym obawiamy się tego, co dopiero może się wydarzyć. Tak stan ciągłych obaw jest stanem podwyższonego napięcia organizmu, który zaburza wiele procesów takich jak koncentracja, kontrola emocji, zapamiętywanie, czy logiczne rozumowanie.
W nawiązaniu do dbania o zdrowie i kondycję psychiczną, zwróćmy uwagę na powiązaną z tym odporność psychiczną. Możemy to porównać do odporności immunologicznej, czyli odpowiedzi organizmu na zagrożenie, np. wirusy i bakterie. Zgodnie z jedną z definicji, jest to zdolność człowieka do radzenia sobie z wyzwaniami, presją i trudnościami, która determinuje jego odporność na stres. Peter Clough i jego współpracownicy określili cztery (4) fundamentalne cechy osobowości, jako struktury odporności psychicznej, znane jako “Model 4C”. Sa nimi: kontrola, zaangażowanie, wyzwanie i pewność siebie (ang. control, commitment, challenge, confidence). Odporność psychiczną możemy wzmacniać w procesie psychoedukacji i budowania umiejętności mentalnych (zobacz: STREAMBOOK Twój trening mentalny). Więcej o odporności psychicznej w kolejnym artykule.
Warto jednak zwrócić uwagę i wykorzystać zasoby do zadbania o swoją kondycję psychiczną. Obserwowanie siebie i innych, bliskich nam ludzi, pozwala zauważyć ostrzegawcze, widoczne symptomy obniżonej kondycji psychicznej:
- brak motywacji i spadek zainteresowania tym, co wcześniej dawało radość,
- brak energii,
- zmiany w aktywności psychoruchowej (spowolnienie lub pobudzenie)
- spadek koncentracji,
- drażliwość i występujący płacz
- wzrost napięcia emocjonalnego
- wrogość w stosunku do otoczenia,
- uczucie bezsilności
- obniżona samoocena
- obniżony nastrój i przygnębienie
- nadmierna reakcja na krytykę,
- wybuchy emocji
Niestety, istnieją głosy autorytetów różnych dziedzin, w tym sportu, które mówią, że “wszystko jest w głowie” i każdy jest w stanie sobie samemu poradzić z problemami psychicznymi. Zamiast tych głosów, wsłuchaj się w swój głos wewnętrzny i potrzeby. Jeśli czujesz, że Twoje zasoby radzenia sobie z trudnymi sytuacjami codziennymi są na wyczerpaniu i towarzyszą Ci wymienione symptomy, jest to pierwszy krok do zadbania o swoje zdrowie. Nigdy nie jest za późno.
Kryzys psychiczny to naturalna reakcja ludzkiego organizmu, która, ze wsparciem najbliższych, i/lub specjalistów jest możliwa do opanowania. Pamiętaj, że Twoje zdrowie psychiczne może zmieniać się, przez co wymaga pielęgnacji i suplementacji. Psychoedukacja, techniki autoregulacji, relaksacji i regeneracji są ważnymi elementami zdrowia psychicznego i fizycznego.