Bycie najlepszym w swojej dziedzinie sportowej to marzenie wielu zawodników. Jednak wiąże się ono z ogromną presją – zarówno ze strony otoczenia, jak i samych sportowców. Oczekiwania kibiców, trenerów, a także własne ambicje sprawiają, że utrzymanie się na szczycie jest niezwykle wymagające, zarówno pod względem fizycznym, jak i psychicznym. Jakie są koszty bycia faworytem i jak sobie z nimi radzić? Oto najważniejsze wnioski z naszego podcastu!
Źródła presji na faworytach
Zawodnicy na szczycie często są postrzegani jako niepokonani. Kibice i media kreują obraz superbohaterów, którzy nie mogą się mylić. Tymczasem presja, której doświadczają, ma kilka źródeł:
Oczekiwania społeczne – „Skoro wygrywam, to muszę wygrywać dalej.” Zawodnicy czują, że nie mogą zawieść kibiców, trenerów i sponsorów. Niepowodzenie może prowadzić do rozczarowania otoczenia, co dodatkowo zwiększa presję. Jeśli jesteś jednym z najlepszych tenisistów świata nawet najmniejszy błąd na korcie, przegrany gem, jest szeroko komentowany. Oczekiwania społeczne są ogromne, a presja, by nie zawieść fanów, może prowadzić do nadmiernego stresu.
Oczekiwania własne – Adaptacja hedonistyczna sprawia, że sukces przestaje cieszyć, a ambicja rośnie. Po pobiciu rekordu, kolejny wynik musi być jeszcze lepszy. Brak postępu może powodować frustrację i poczucie braku efektów pracy. Zawodniczka, która bije rekordy Polski, gdy na kolejnym starcie nie poprawia swojego wyniku, czuje, że jej wysiłek nie ma sensu. „Po co startować, jeśli nie biję kolejnego rekordu?”. Adaptacja hedonistyczna przyzwyczaja nas do podniesionej poprzeczki. Każdy start, w którym nie osiągamy spektakularnego wyniku, wydaje się porażką.
Szkodliwe przekonania – „Jestem tyle wart, ile mój ostatni wynik.” Wiązanie swojej wartości jako człowieka z osiągnięciami sportowymi jest ryzykowne i prowadzi do frustracji. Sportowcy mogą czuć, że ich tożsamość jest zależna od wyników, co może osłabić ich samoocenę. Często spotykamy się też z zawodnikami sportów amatorskich, którzy, mając rodzinę i pracę, poświęcają ogrom czasu na treningi. Często czują presję, by wyniki ich wyrzeczeń były widoczne – inaczej nie daję się do tego, co robię.
Porównywanie się z innymi – Nie mamy wpływu na wyniki konkurentów, ale często próbujemy ich kontrolować – np. poprzez strategie psychologiczne, które odciągają uwagę od własnych działań. Koncentracja na innych zamiast na własnym rozwoju może prowadzić do niepotrzebnego stresu i rozproszenia uwagi. W trakcie zawodów z podnoszenia ciężarów, zawodnicy czasem analizują zgłoszenia deklarowanej wagi przez konkurentów i próbując przewidywać ich taktykę. W efekcie zamiast skupić się na swoim starcie, myślą o innych i tracą kontrolę nad własnym przygotowaniem.
Media i opinie publiczne – Sportowcy często stają się obiektem publicznej oceny, a negatywne komentarze w mediach społecznościowych mogą dodatkowo zwiększać presję. Nieustanna analiza ich wyników i życia prywatnego sprawia, że zawodnicy czują się nieustannie oceniani.
Konsekwencje presji
Długotrwałe bycie na szczycie i presja z tym związana mogą prowadzić do poważnych konsekwencji. Zostawanie po treningach, by ćwiczyć jeszcze więcej. Ciągłe poczucie, że zawsze mogę zrobić coś lepiej. Ocenianie swojej wartości, jako sportowca na podstawie osiągniętych wyników. Te i inne objawy tworzą samonapędzającą się karuzelę i mogą być katastroficzne w skutkach. Aby trenować więcej i lepiej sportowcy sięgają po doping, rozwijają w sobie nieadaptacyjny perfekcjonizm, zaczynają zaniedbywać pozostałe, ważne, obszary życia (regeneracja, zdrowie psychiczne i fizyczne, sfera prywatna). W najgorszym scenariuszu może to prowadzić do kontuzji, przetrenowania, czy wypalenia sportowego, gdzie odczuwamy chroniczne zmęczenie i frustrację oraz brak radości z uprawianej niegdyś pasji. Na szczęście nie zawsze bycie na szczycie musi kończyć się w ten sposób. Jeśli zadbasz o poniższe aspekty rozwiniesz swoją odporność psychiczną.
Jak sobie radzić z presją?
- Redefiniuj sukces – Skup się nie tylko na wyniku, ale na procesie, rozwoju i własnej satysfakcji. Warto doceniać każdy krok do przodu, a nie tylko finalny wynik. Skoncentruj się na celach, które zależą od Ciebie, a nie od wyników innych zawodników. Dopasowane cele do Twoich potrzeb i możliwości będą pomagały w budowaniu pewności siebie.
- Wzmocnij wsparcie społeczne – Rodzina i bliscy powinni być wsparciem, a nie kolejnym źródłem presji. Otwarte rozmowy o emocjach i trudnościach mogą pomóc w radzeniu sobie z napięciem.
- Ustal priorytety i filtruj opinie – Nie każda opinia powinna mieć wpływ na Twoje samopoczucie. Skup się na tych, którzy naprawdę wspierają Twój rozwój. Krytyczne komentarze w mediach społecznościowych warto traktować z dystansem. Największe znaczenie mają osoby, które uczestniczą w procesie Twojego przygotowania do zawodów i znają Twoje priorytety.
- Zadbaj o pozostałe obszary życia – Sport to tylko część Twojej tożsamości. Pielęgnuj inne pasje i role życiowe. Inwestowanie czasu w inne aktywności może pomóc w zachowaniu równowagi psychicznej.
- Naucz się zarządzać stresem – Techniki mindfulness, praca z psychologiem sportu i umiejętność skupienia na „tu i teraz” mogą pomóc w radzeniu sobie z presją. Regularne praktyki oddechowe i medytacja będą wspierać budowanie koncentracji.
- Unikaj porównań – Skup się na swoim własnym rozwoju, a nie na wynikach rywali. Każdy sportowiec ma inną drogę do sukcesu.
- Odpoczywaj i regeneruj się – Sen i regeneracja są kluczowe dla utrzymania równowagi psychicznej i fizycznej. Odpowiednia ilość snu i zbilansowana dieta wpływają na wydajność organizmu.
Bycie najlepszym nie oznacza, że zawsze trzeba wygrywać. Kluczowe jest zdrowe podejście do sukcesu i porażki, umiejętność zarządzania presją oraz dbałość o własne zdrowie psychiczne. Warto pamiętać, że sportowiec to nie tylko wyniki – to także człowiek, który ma prawo do odpoczynku, popełniania błędów i rozwijania innych aspektów życia.
Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o strategiach radzenia sobie z presją w sporcie, odwiedź nasz blog i posłuchaj kolejnych odcinków naszego podcastu!
Masz własne doświadczenia związane z presją w sporcie? Podziel się nimi w komentarzach!
Na podstawie podcastu MENTAL powered by Streamline – Joanna Budzis i Małgorzata Sławińska